ದೀಪಾವಳಿಯು ಕೇವಲ ದೀಪಗಳ ಹಬ್ಬವಲ್ಲ; ಇದು ಕತ್ತಲೆಯ ಮೇಲೆ ಬೆಳಕು, ಕೆಟ್ಟದರ ಮೇಲೆ ಒಳ್ಳೆಯದು, ಅಜ್ಞಾನದ ಮೇಲೆ ಜ್ಞಾನದ ವಿಜಯವನ್ನು ಸಾರುವ ಭಾರತೀಯ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯ ಅನನ್ಯ ಆಚರಣೆ. ಆಶ್ವಯುಜ ಬಹುಳ ಚತುರ್ದಶಿ, ಅಮಾವಾಸ್ಯೆ ಮತ್ತು ಕಾರ್ತಿಕ ಶುದ್ಧ ಪಾಡ್ಯಮಿ ಹೀಗೆ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಮೂರು ದಿನಗಳ ಕಾಲ ವಿಜೃಂಭಣೆಯಿಂದ ಆಚರಿಸಲ್ಪಡುವ ಈ ಹಬ್ಬವು ಮನೆ-ಮನಗಳಲ್ಲಿ ಹೊಸ ಭರವಸೆಯನ್ನು ತುಂಬುತ್ತದೆ. ಪ್ರತಿ ವರ್ಷ ಹೊಸ ಹುರುಪು ಮತ್ತು ಸಡಗರವನ್ನು ಹೊತ್ತು ತರುವ ಈ ಹಬ್ಬವು, ನಮ್ಮ ಜೀವನದಲ್ಲಿನ ನಕಾರಾತ್ಮಕ ಅಂಶಗಳನ್ನು ದೂರ ಮಾಡಿ ಸಕಾರಾತ್ಮಕ ಶಕ್ತಿಯನ್ನು ಆಹ್ವಾನಿಸುತ್ತದೆ.
ದೀಪಾವಳಿಯನ್ನು ದಕ್ಷಿಣ ಭಾರತದಲ್ಲಿ “ದೀಪಾವಳಿ” ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಉತ್ತರದಲ್ಲಿ “ದೀವಾಲಿ” ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ. ಈ ಹಬ್ಬವು ತಲತಲಾಂತರದಿಂದ ನಡೆದುಕೊಂಡು ಬಂದಿರುವ ನಮ್ಮ ಪರಂಪರೆಯ ಶ್ರೇಷ್ಠತೆಗೆ ಸಾಕ್ಷಿಯಾಗಿದೆ. ಹೊಸ ಬಟ್ಟೆಗಳು, ರುಚಿಕರವಾದ ಸಿಹಿ ತಿಂಡಿಗಳು, ರಂಗೋಲಿಗಳು ಮತ್ತು ಮನೆ-ಅಂಗಡಿಗಳ ಅಲಂಕಾರವು ಹಬ್ಬದ ಸಡಗರವನ್ನು ಇಮ್ಮಡಿಗೊಳಿಸುತ್ತದೆ.
ಪೌರಾಣಿಕ ಹಿನ್ನೆಲೆ
ದೀಪಾವಳಿಯ ಆಚರಣೆಗೆ ಹಲವಾರು ಪೌರಾಣಿಕ ಕಥೆಗಳು ಆಧಾರವಾಗಿವೆ. ಈ ಪೈಕಿ ಶ್ರೀರಾಮನು 14 ವರ್ಷಗಳ ವನವಾಸ ಮುಗಿಸಿ, ರಾಕ್ಷಸ ರಾವಣನನ್ನು ಸಂಹರಿಸಿ, ಸೀತಾ ಮತ್ತು ಲಕ್ಷ್ಮಣರೊಂದಿಗೆ ಅಯೋಧ್ಯೆಗೆ ಹಿಂದಿರುಗಿದ ದಿನವನ್ನು ಅಯೋಧ್ಯೆಯ ಜನರು ದೀಪಗಳನ್ನು ಬೆಳಗಿ ಸಂಭ್ರಮಿಸಿದರು ಎಂಬ ಕಥೆ ಪ್ರಮುಖವಾಗಿದೆ. ಇದು ಧರ್ಮದ ವಿಜಯದ ಸಂಕೇತವಾಗಿದೆ.
ಇನ್ನೊಂದು ಕಥೆಯ ಪ್ರಕಾರ, ನರಕ ಚತುರ್ದಶಿಯ ದಿನದಂದು ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನು ದುಷ್ಟನಾದ ನರಕಾಸುರನನ್ನು ಸಂಹರಿಸಿ ಲೋಕಕ್ಕೆ ನೆಮ್ಮದಿ ತಂದನು. ಈ ವಿಜಯವನ್ನು ಸಂಭ್ರಮಿಸಲು ಜನರು ದೀಪಗಳನ್ನು ಬೆಳಗಿ ಹರ್ಷೋದ್ಗಾರ ಮಾಡಿದರು. ಇಂತಹ ವಿಭಿನ್ನ ಕಥೆಗಳಿದ್ದರೂ, ಎಲ್ಲದರ ಮೂಲ ಉದ್ದೇಶ ಒಂದೇ: ಅಂಧಕಾರವನ್ನು ಹೋಗಲಾಡಿಸಿ ಬೆಳಕನ್ನು ಸ್ವಾಗತಿಸುವುದು.
ಹಬ್ಬದ ಆಚರಣೆಯ ವೈವಿಧ್ಯ
ದೀಪಾವಳಿಯನ್ನು ಭಾರತದಾದ್ಯಂತ ವಿವಿಧ ಹೆಸರುಗಳಲ್ಲಿ, ವಿಭಿನ್ನ ಆಚರಣೆಗಳೊಂದಿಗೆ ಆಚರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಕರ್ನಾಟಕದಲ್ಲಿ ಮೂರು ದಿನಗಳ ಆಚರಣೆ ಸಾಮಾನ್ಯ. ಮೊದಲ ದಿನ ‘ನೀರು ತುಂಬುವ ಹಬ್ಬ’ ಅಥವಾ ‘ನರಕ ಚತುರ್ದಶಿ’. ಈ ದಿನ ಬೇಗ ಎದ್ದು ಎಣ್ಣೆ ಸ್ನಾನ ಮಾಡಿ, ಹೊಸ ಬಟ್ಟೆ ಧರಿಸಿ ಪಟಾಕಿ ಸಿಡಿಸುವ ಸಂಪ್ರದಾಯವಿದೆ.
ಮೂರನೇ ದಿನ ಅಮಾವಾಸ್ಯೆಯಂದು ಮಹಾಲಕ್ಷ್ಮಿಯನ್ನು ಪೂಜಿಸಿ, ಸಂಪತ್ತು ಮತ್ತು ಸಮೃದ್ಧಿಗಾಗಿ ಪ್ರಾರ್ಥಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಇದರ ಜೊತೆಗೆ ಉತ್ತರ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಐದು ದಿನಗಳ ಕಾಲ ‘ಧನ್ತೇರಸ್’ನಿಂದ ಆರಂಭವಾಗಿ ‘ಭಾಯಿ ದೂಜ್’ ವರೆಗೆ ವಿಸ್ತೃತ ಆಚರಣೆ ನಡೆಯುತ್ತದೆ. ಎಲ್ಲೆಡೆ ದೀಪಗಳಿಂದ ಮನೆಗಳನ್ನು ಅಲಂಕರಿಸಿ, ತಮೋಗುಣವನ್ನು ದೂರ ಮಾಡಿ ಸತ್ವಗುಣವನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸುವ ಗುರಿ ಹೊಂದಿದೆ.
ನರಕ ಚತುರ್ದಶಿ ಮತ್ತು ಅಭ್ಯಂಜನ
ದೀಪಾವಳಿಯ ಪ್ರಮುಖ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ನರಕ ಚತುರ್ದಶಿ ಬಹಳ ಮುಖ್ಯ. ಈ ದಿನ ಸೂರ್ಯೋದಯಕ್ಕೂ ಮುನ್ನ ಎಣ್ಣೆ ಸ್ನಾನ ಮಾಡುವುದು (ಅಭ್ಯಂಜನ) ವಿಶೇಷ. ಈ ಸ್ನಾನವು ದೇಹ ಮತ್ತು ಮನಸ್ಸನ್ನು ಶುದ್ಧೀಕರಿಸುತ್ತದೆ ಎಂಬ ನಂಬಿಕೆ ಇದೆ.
ತುಳಸಿ ಮತ್ತು ಪರಿಮಳಯುಕ್ತ ಪದಾರ್ಥಗಳನ್ನು ಬೆರೆಸಿದ ನೀರನ್ನು ಬಳಸಿ ಎಣ್ಣೆ ಸ್ನಾನ ಮಾಡಿದರೆ ನರಕದಿಂದ ಮುಕ್ತಿ ದೊರೆಯುತ್ತದೆ ಎಂಬುದು ಪುರಾಣಗಳ ಹೇಳಿಕೆ. ಈ ವಿಶಿಷ್ಟ ಸ್ನಾನದ ನಂತರ ಹೊಸ ಉಡುಗೆ ತೊಟ್ಟು, ದೇವರ ಪೂಜೆ ಮಾಡಿ ಹಬ್ಬದ ಖುಷಿಯನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ.
ಲಕ್ಷ್ಮೀ ಪೂಜೆಯ ಮಹತ್ವ
ಅಮಾವಾಸ್ಯೆಯ ರಾತ್ರಿ ಸಂಪತ್ತಿನ ಅಧಿದೇವತೆಯಾದ ಮಹಾಲಕ್ಷ್ಮಿಯನ್ನು ಪೂಜಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ವ್ಯಾಪಾರಸ್ಥರು ಈ ದಿನ ಹೊಸ ಲೆಕ್ಕದ ಪುಸ್ತಕಗಳನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸುವ ಮೂಲಕ ಮುಂದಿನ ಆರ್ಥಿಕ ವರ್ಷಕ್ಕೆ ಲಕ್ಷ್ಮಿಯ ಅನುಗ್ರಹವನ್ನು ಬೇಡುತ್ತಾರೆ.
ಮನೆಗಳಲ್ಲಿ ಲಕ್ಷ್ಮೀ ವಿಗ್ರಹವನ್ನು ಪ್ರತಿಷ್ಠಾಪಿಸಿ, ಹೂವು, ಹಣ್ಣು, ಸಿಹಿ ತಿನಿಸುಗಳಿಂದ ಪೂಜಿಸಿ ದೀಪಗಳಿಂದ ಮನೆ-ಅಂಗಡಿಗಳನ್ನು ಬೆಳಗಲಾಗುತ್ತದೆ. ಇದು ಕೇವಲ ಸಂಪತ್ತಿನ ಆರಾಧನೆಯಲ್ಲ; ಧರ್ಮಬದ್ಧವಾದ ಸಂಪತ್ತು ಮತ್ತು ಸಮೃದ್ಧಿಯ ಜೀವನಕ್ಕಾಗಿ ಮಾಡುವ ಪ್ರಾರ್ಥನೆಯಾಗಿದೆ.
ಬಲಿ ಪಾಡ್ಯಮಿ: ದಾನಶೂರ ಬಲಿಯ ಆರಾಧನೆ
ದೀಪಾವಳಿಯ ಮತ್ತೊಂದು ಮುಖ್ಯ ದಿನ ಬಲಿ ಪಾಡ್ಯಮಿ. ಇದು ವಿಷ್ಣುವು ವಾಮನಾವತಾರದಲ್ಲಿ ಬಂದು ಮಹಾ ದಾನಿ ಬಲಿ ಚಕ್ರವರ್ತಿಯನ್ನು ಪಾತಾಳಕ್ಕೆ ಕಳುಹಿಸಿದ ದಿನ. ಆದರೂ, ಬಲಿಯ ದಾನಗುಣಕ್ಕೆ ಮೆಚ್ಚಿದ ವಿಷ್ಣುವು ಆತನಿಗೆ ವರ್ಷಕ್ಕೊಮ್ಮೆ ಭೂಲೋಕಕ್ಕೆ ಬಂದು ತನ್ನ ಪ್ರಜೆಗಳ ಪೂಜೆ ಸ್ವೀಕರಿಸುವ ವರವನ್ನು ನೀಡುತ್ತಾನೆ.
ಈ ದಿನ ಬಲಿ ಚಕ್ರವರ್ತಿ ಮತ್ತು ಆತನ ಪತ್ನಿ ವಿಂಧ್ಯಾವಳಿಯ ಪೂಜೆ ಮಾಡಿ, ಗೋ ಪೂಜೆಯನ್ನು ಸಹ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ. ರೈತ ಸಮುದಾಯಕ್ಕೆ ಇದು ಕೃಷಿಯ ಸಂಕೇತವಾದ ಗೋವಿನ ಆರಾಧನೆಗೆ ವಿಶಿಷ್ಟವಾದ ದಿನವಾಗಿದೆ.
ಗೋ ಪೂಜೆ ಮತ್ತು ಅನ್ನಕೂಟ
ದೀಪಾವಳಿಯ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಗೋವುಗಳಿಗೆ ವಿಶೇಷ ಪೂಜೆ ಸಲ್ಲಿಸುವ ಸಂಪ್ರದಾಯವಿದೆ. ರೈತಾಪಿ ವರ್ಗಕ್ಕೆ ಗೋವು ಸಂಪತ್ತು ಮತ್ತು ಶ್ರಮದ ಪ್ರತೀಕ. ಗೋವಿಗೆ ಸಿಂಗಾರ ಮಾಡಿ, ಪೂಜೆ ಸಲ್ಲಿಸಿ, ಸಿಹಿ ತಿನಿಸುಗಳನ್ನು ನೀಡಿ ಆಶೀರ್ವಾದ ಪಡೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ.
ಉತ್ತರ ಭಾರತದ ಕೆಲವು ಭಾಗಗಳಲ್ಲಿ ಗೋವರ್ಧನ ಪೂಜೆ ಅಥವಾ ‘ಅನ್ನಕೂಟ’ ಆಚರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಇದು ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನು ಇಂದ್ರನ ಕೋಪದಿಂದ ಗೋಕುಲವನ್ನು ರಕ್ಷಿಸಲು ಗೋವರ್ಧನ ಪರ್ವತವನ್ನು ಎತ್ತಿದ ಘಟನೆಯ ನೆನಪಿಗಾಗಿ ಮಾಡುವ ಪೂಜೆ. ಇಲ್ಲಿ ಪೂಜೆಗೆಂದು ಭಕ್ಷ್ಯಗಳ ರಾಶಿಯನ್ನು ತಯಾರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ.
ಸಹೋದರ-ಸಹೋದರಿ ಬಾಂಧವ್ಯ: ಭಾಯಿ ದೂಜ್
ದೀಪಾವಳಿಯ ಕೊನೆಯ ದಿನವನ್ನು ‘ಯಮ ದ್ವಿತೀಯ’ ಅಥವಾ ‘ಭಾಯಿ ದೂಜ್’ ಎಂದು ಆಚರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಇದು ಸಹೋದರ-ಸಹೋದರಿಯರ ಪವಿತ್ರ ಸಂಬಂಧವನ್ನು ಬಲಪಡಿಸುವ ಹಬ್ಬ. ಯಮನು ತನ್ನ ಸಹೋದರಿ ಯಮುನೆಯ ಮನೆಗೆ ಭೇಟಿ ನೀಡಿದ ಪುರಾಣ ಕಥೆ ಇದರ ಹಿನ್ನೆಲೆಯಾಗಿದೆ.
ಸಹೋದರಿಯರು ತಮ್ಮ ಸಹೋದರನ ದೀರ್ಘಾಯುಷ್ಯ ಮತ್ತು ಯಶಸ್ಸಿಗಾಗಿ ಪ್ರಾರ್ಥಿಸಿ, ಹಣೆಗೆ ತಿಲಕ ಇಟ್ಟು, ಸಿಹಿ ತಿಂಡಿಗಳನ್ನು ನೀಡುತ್ತಾರೆ. ಪ್ರತಿಯಾಗಿ ಸಹೋದರರು ತಮ್ಮ ಸಹೋದರಿಯರಿಗೆ ಉಡುಗೊರೆಗಳನ್ನು ನೀಡಿ, ಅವರನ್ನು ಸದಾ ರಕ್ಷಿಸುವ ಭರವಸೆ ನೀಡುತ್ತಾರೆ.
ಸಾಮಾಜಿಕ ಸಾಮರಸ್ಯದ ಸಂದೇಶ
ದೀಪಾವಳಿಯು ಕೇವಲ ಧಾರ್ಮಿಕ ಆಚರಣೆಯಲ್ಲ, ಇದು ಸಾಮಾಜಿಕ ಸಾಮರಸ್ಯ ಮತ್ತು ಸಮಾನತೆಯನ್ನು ಸಾರುವ ಹಬ್ಬ. ಈ ದಿನದಂದು ನೆರೆಹೊರೆಯವರು, ಬಂಧುಗಳು ಮತ್ತು ಸ್ನೇಹಿತರು ಪರಸ್ಪರ ಭೇಟಿ ನೀಡಿ ಸಿಹಿ ತಿಂಡಿಗಳು ಮತ್ತು ಉಡುಗೊರೆಗಳನ್ನು ವಿನಿಮಯ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾರೆ.
ಬಡವರಿಗೆ ಮತ್ತು ನಿರ್ಗತಿಕರಿಗೆ ಸಹಾಯ ಮಾಡುವುದು, ದಾನ ಮಾಡುವುದು ಈ ಹಬ್ಬದ ಪ್ರಮುಖ ಅಂಶಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದೆ. ಇಡೀ ಸಮಾಜ ಒಂದುಗೂಡಿ, ಪ್ರೀತಿ-ವಿಶ್ವಾಸದಿಂದ ಹಬ್ಬ ಆಚರಿಸುವುದರ ಮೂಲಕ ಮಾನವೀಯ ಮೌಲ್ಯಗಳನ್ನು ಎತ್ತಿಹಿಡಿಯಲಾಗುತ್ತದೆ.
ಪರಿಸರ ಸ್ನೇಹಿ ಆಚರಣೆಯ ಅಗತ್ಯ
ಕಾಲ ಬದಲಾದಂತೆ ಹಬ್ಬದ ಆಚರಣೆಯ ಸ್ವರೂಪವೂ ಬದಲಾಗುತ್ತಿದೆ. ಪಟಾಕಿಗಳನ್ನು ಸಿಡಿಸುವುದು ದೀಪಾವಳಿಯ ಒಂದು ಭಾಗವಾದರೂ, ಪರಿಸರ ಮಾಲಿನ್ಯ ಮತ್ತು ಶಬ್ದ ಮಾಲಿನ್ಯವನ್ನು ತಡೆಗಟ್ಟಲು ಎಲ್ಲರೂ ಒಗ್ಗಟ್ಟಾಗಿ ಪರಿಸರ ಸ್ನೇಹಿ ದೀಪಾವಳಿಯನ್ನು ಆಚರಿಸುವ ಅಗತ್ಯವಿದೆ.
ಹಣತೆಗಳನ್ನು ಬೆಳಗಿಸಿ, ಪರಿಸರಕ್ಕೆ ಹಾನಿಯಾಗದ ನೈಸರ್ಗಿಕ ಬಣ್ಣಗಳ ರಂಗೋಲಿಗಳನ್ನು ಹಾಕಿ, ಪ್ರೀತಿ ಮತ್ತು ಸಾಮರಸ್ಯವನ್ನು ಹಂಚುವುದರ ಮೂಲಕ ನಿಜವಾದ ಬೆಳಕಿನ ಹಬ್ಬವನ್ನು ಅರ್ಥಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಆಚರಿಸೋಣ. ಈ ದೀಪಾವಳಿಯು ಎಲ್ಲರ ಜೀವನದಲ್ಲಿ ಸುಖ, ಶಾಂತಿ ಮತ್ತು ಸಮೃದ್ಧಿಯನ್ನು ತರಲಿ.
ಎಲ್ಲರಿಗೂ ದೀಪಾವಳಿ ಹಬ್ಬದ ಶುಭಾಶಯಗಳು!
