ಗೋವರ್ಧನ ಪೂಜೆಯು ಹಿಂದೂ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಅತ್ಯಂತ ಮಹತ್ವದ ಹಬ್ಬಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದ್ದು, ಇದು ದೀಪಾವಳಿಯ ಮರುದಿನ, ಕಾರ್ತಿಕ ಮಾಸದ ಶುಕ್ಲ ಪಕ್ಷದ ಪ್ರತಿಪಾದ ತಿಥಿಯಂದು ಆಚರಿಸಲ್ಪಡುತ್ತದೆ. ಈ ಹಬ್ಬವು ಭಗವಾನ್ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನು ತನ್ನ ಕಿರಿಯ ಬೆರಳಿನಿಂದ ಗೋವರ್ಧನ ಪರ್ವತವನ್ನು ಎತ್ತಿ, ಇಂದ್ರನ ಕೋಪದಿಂದ ವೃಂದಾವನದ ನಿವಾಸಿಗಳನ್ನು ಮತ್ತು ಗೋವುಗಳನ್ನು ರಕ್ಷಿಸಿದ ದೈವೀ ಲೀಲೆಯ ಸ್ಮರಣಾರ್ಥವಾಗಿದೆ. ಇದು ಕೇವಲ ಒಂದು ಐತಿಹಾಸಿಕ ಘಟನೆಯ ನೆನಪಷ್ಟೇ ಅಲ್ಲ, ನಿಸರ್ಗ ಮತ್ತು ಗೋವಿನ ಮಹತ್ವವನ್ನು ಸಾರುವ ಪವಿತ್ರ ಆಚರಣೆಯಾಗಿದೆ.
ಈ ಪೂಜೆಯು ಪ್ರಕೃತಿಯನ್ನು ಪೂಜಿಸುವ ಮತ್ತು ಅದರ ರಕ್ಷಣೆಯ ಮಹತ್ವವನ್ನು ಒತ್ತಿಹೇಳುತ್ತದೆ. ಹಿಂದೂ ಧರ್ಮದಲ್ಲಿ ಪ್ರಕೃತಿಯು ದೈವೀ ಶಕ್ತಿಯ ಪ್ರತೀಕವಾಗಿದ್ದು, ಗೋವರ್ಧನ ಪೂಜೆಯು ಪ್ರಕೃತಿಗೆ ನಮ್ಮ ಕೃತಜ್ಞತೆಯನ್ನು ಸಲ್ಲಿಸುವ ಒಂದು ಸುಂದರ ಸಂಪ್ರದಾಯವಾಗಿದೆ. ಅಹಂಕಾರವನ್ನು ತ್ಯಜಿಸಿ, ಪ್ರಕೃತಿ ಮತ್ತು ನಮ್ಮನ್ನು ಪೋಷಿಸುವ ಶಕ್ತಿಗಳಿಗೆ ಶರಣಾಗತಿಯಾಗಬೇಕು ಎಂಬ ಸಂದೇಶವನ್ನು ಈ ಹಬ್ಬವು ಸಾರುತ್ತದೆ.
ಪೌರಾಣಿಕ ಹಿನ್ನಲೆ ಮತ್ತು ಮಹತ್ವ
ಗೋವರ್ಧನ ಪೂಜೆಯ ಹಿಂದಿನ ಕಥೆಯು ಭಾಗವತ ಪುರಾಣದಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ. ಪೂರ್ವದಲ್ಲಿ ವೃಂದಾವನದ ಗೋಪಾಲಕರು ಸಮೃದ್ಧ ಮಳೆಗಾಗಿ ಮತ್ತು ತಮ್ಮ ಬೆಳೆಗಳಿಗಾಗಿ ದೇವತೆಗಳ ರಾಜನಾದ ಇಂದ್ರನನ್ನು ಪೂಜಿಸುವುದು ವಾಡಿಕೆಯಾಗಿತ್ತು. ಬಾಲಕೃಷ್ಣನು ಈ ಪೂಜೆಯ ಉದ್ದೇಶವನ್ನು ಪ್ರಶ್ನಿಸಿ, ಇಂದ್ರನ ಬದಲಿಗೆ, ತಮ್ಮ ಜೀವನಕ್ಕೆ ಆಶ್ರಯ, ಮೇವು ನೀಡುವ ಗೋವರ್ಧನ ಪರ್ವತವನ್ನು ಮತ್ತು ಗೋವುಗಳನ್ನು ಪೂಜಿಸುವಂತೆ ಜನರಿಗೆ ಸಲಹೆ ನೀಡುತ್ತಾನೆ.
ಕೃಷ್ಣನ ಮಾತುಗಳನ್ನು ಅನುಸರಿಸಿದ ಗೋಕುಲದ ನಿವಾಸಿಗಳು ಗೋವರ್ಧನ ಪೂಜೆಯನ್ನು ಆಚರಿಸಲು ಮುಂದಾಗುತ್ತಾರೆ. ಇದರಿಂದ ಕೋಪಗೊಂಡ ಇಂದ್ರನು ತನ್ನ ಅಧಿಕಾರದ ಅಹಂನಿಂದ ವೃಂದಾವನದಲ್ಲಿ ಭಯಂಕರ ಮಳೆ ಮತ್ತು ಬಿರುಗಾಳಿಯನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಸಿ ಪ್ರಳಯವನ್ನುಂಟು ಮಾಡಲು ಯತ್ನಿಸುತ್ತಾನೆ. ಆಗ ಕೃಷ್ಣನು ತನ್ನ ದೈವೀ ಶಕ್ತಿಯಿಂದ ಗೋವರ್ಧನ ಗಿರಿಯನ್ನು ಛತ್ರಿಯಂತೆ ತನ್ನ ಕಿರುಬೆರಳಿನಲ್ಲಿ ಎತ್ತಿ ಹಿಡಿದು, ಗ್ರಾಮಸ್ಥರು ಮತ್ತು ಗೋವುಗಳಿಗೆ ಏಳು ದಿನಗಳ ಕಾಲ ಆಶ್ರಯ ನೀಡುತ್ತಾನೆ.
ಅನ್ನಕೂಟ ಉತ್ಸವದ ಆಚರಣೆ
ಗೋವರ್ಧನ ಪೂಜೆಯನ್ನು ‘ಅನ್ನಕೂಟ’ ಉತ್ಸವ ಎಂದೂ ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಗೋವರ್ಧನ ಬೆಟ್ಟದ ಕೆಳಗೆ ಆಶ್ರಯ ಪಡೆದಾಗ ವ್ರಜವಾಸಿಗಳು ತಮ್ಮ ಮನೆಯಲ್ಲಿ ತಯಾರಿಸಿದ ಭಕ್ಷ್ಯಗಳನ್ನು ಕೃಷ್ಣ ಮತ್ತು ಗೋವರ್ಧನನಿಗೆ ಸಮರ್ಪಿಸಿದರು. ಇದರ ಸ್ಮರಣಾರ್ಥವಾಗಿ, ಈ ದಿನ ಭಕ್ತರು ವಿವಿಧ ಧಾನ್ಯಗಳು, ಸಿಹಿತಿಂಡಿಗಳು, ತರಕಾರಿಗಳು ಮತ್ತು ಹಾಲು ಉತ್ಪನ್ನಗಳಿಂದ 56 ಬಗೆಯ ಆಹಾರ ಪದಾರ್ಥಗಳನ್ನು (ಛಪ್ಪನ್ ಭೋಗ್) ತಯಾರಿಸಿ ಗೋವರ್ಧನ ಪರ್ವತದ ಪ್ರತಿಕೃತಿಗೆ ಅರ್ಪಿಸುತ್ತಾರೆ.
ಈ ಆಹಾರದ ರಾಶಿಯನ್ನು ಒಂದು ಸಣ್ಣ ಬೆಟ್ಟದ ಆಕಾರದಲ್ಲಿ ಜೋಡಿಸಿ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನಿಗೆ ನೈವೇದ್ಯ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ. ಇದು ಪ್ರಕೃತಿಯಿಂದ ನಮಗೆ ದೊರೆಯುವ ಸಮೃದ್ಧಿ ಮತ್ತು ಆಹಾರಕ್ಕಾಗಿ ಕೃತಜ್ಞತೆಯನ್ನು ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸುವ ಸಂಕೇತವಾಗಿದೆ. ನೈವೇದ್ಯದ ನಂತರ ಈ ಪ್ರಸಾದವನ್ನು ಎಲ್ಲರಿಗೂ ಹಂಚಿ ಸವಿಯಲಾಗುತ್ತದೆ.
ಗೋ ಪೂಜೆಯ ಮಹತ್ವ
ಈ ಹಬ್ಬದ ಪ್ರಮುಖ ಆಚರಣೆಗಳಲ್ಲಿ ‘ಗೋ ಪೂಜೆ’ ಕೂಡ ಸೇರಿದೆ. ಗೋವುಗಳು ಭಾರತೀಯ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಪವಿತ್ರ ಸ್ಥಾನವನ್ನು ಹೊಂದಿವೆ ಮತ್ತು ಅವುಗಳನ್ನು ‘ಗೋಮಾತೆ’ ಎಂದು ಪೂಜಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಗೋವರ್ಧನ ಪರ್ವತವು ಗೋವುಗಳಿಗೆ ಹುಲ್ಲುಗಾವಲು ಒದಗಿಸಿ ಅವುಗಳನ್ನು ರಕ್ಷಿಸಿದ್ದರಿಂದ, ಈ ದಿನ ಗೋವುಗಳನ್ನು ಅಲಂಕರಿಸಿ, ಅವುಗಳಿಗೆ ವಿಶೇಷ ಆಹಾರವನ್ನು ನೀಡಿ ಪೂಜಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ.
ಗೋವುಗಳನ್ನು ಪೂಜಿಸುವುದು ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನಿಗೆ ಪ್ರಿಯವಾದುದು ಮತ್ತು ಇದು ಪುಣ್ಯವನ್ನು ತರುತ್ತದೆ ಎಂಬ ನಂಬಿಕೆಯಿದೆ. ಗೋಪಾಲಕರಿಗೆ ಗೋವುಗಳು ಕೇವಲ ಪ್ರಾಣಿಗಳಲ್ಲ, ಬದಲಾಗಿ ಅವರ ಜೀವನೋಪಾಯ ಮತ್ತು ಸಂಪತ್ತಿನ ಮೂಲವಾಗಿದ್ದವು. ಆದ್ದರಿಂದ ಗೋ ಪೂಜೆಯು ಗೋಸಂರಕ್ಷಣೆ ಮತ್ತು ಅವುಗಳಿಗೆ ಕೃತಜ್ಞತೆ ಸಲ್ಲಿಸುವ ನಮ್ಮ ಕರ್ತವ್ಯವನ್ನು ನೆನಪಿಸುತ್ತದೆ.
ವೃಂದಾವನದ ಪ್ರದಕ್ಷಿಣೆ
ಗೋವರ್ಧನ ಪೂಜೆಯ ದಿನದಂದು ಉತ್ತರ ಭಾರತದ ವೃಂದಾವನ ಮತ್ತು ಮಥುರಾದಲ್ಲಿ ಭಕ್ತರು ಗೋವರ್ಧನ ಪರ್ವತದ ಪ್ರದಕ್ಷಿಣೆ ಮಾಡುವ ಸಂಪ್ರದಾಯವಿದೆ. ಸುಮಾರು 21 ಕಿಲೋಮೀಟರ್ ದೂರದ ಈ ಪಾದಯಾತ್ರೆಯು ಅಪಾರ ಭಕ್ತಿ ಮತ್ತು ಶ್ರದ್ಧೆಯಿಂದ ಕೂಡಿರುತ್ತದೆ.
ಸಾವಿರಾರು ಭಕ್ತರು ಈ ಪ್ರದಕ್ಷಿಣೆಯಲ್ಲಿ ಭಾಗವಹಿಸಿ, ಗೋವರ್ಧನ ಗಿರಿಗೆ ತಮ್ಮ ಭಕ್ತಿಯನ್ನು ಸಮರ್ಪಿಸುತ್ತಾರೆ. ಈ ಪ್ರದಕ್ಷಿಣೆಯನ್ನು ಪೂರ್ಣಗೊಳಿಸುವುದು ಒಂದು ಮಹಾನ್ ಪುಣ್ಯದ ಕಾರ್ಯವೆಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಇದು ಭಕ್ತರು ಗೋವರ್ಧನನಿಗೆ ಶರಣಾಗತಿಯ ಮನೋಭಾವವನ್ನು ತೋರಿಸುತ್ತದೆ.
ಕೃಷ್ಣನ ಜಯದ ಸಂದೇಶ
ಗೋವರ್ಧನ ಪೂಜೆಯು ಅಹಂಕಾರದ ಮೇಲೆ ನಮ್ರತೆಯ ವಿಜಯವನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ. ದೇವತೆಗಳ ರಾಜನಾದ ಇಂದ್ರನು ತನ್ನ ಅಧಿಕಾರದ ಗರ್ವದಿಂದ ವೃಂದಾವನದ ಜನರಿಗೆ ಶಿಕ್ಷೆ ನೀಡಲು ಯತ್ನಿಸಿದಾಗ, ಕೃಷ್ಣನು ಅದನ್ನು ವಿಫಲಗೊಳಿಸಿ ಇಂದ್ರನ ಅಹಂಕಾರವನ್ನು ಮುರಿಯುತ್ತಾನೆ.
ಈ ಕಥೆಯು ಅಂತಿಮವಾಗಿ ಇಂದ್ರನಿಗೆ ತನ್ನ ತಪ್ಪಿನ ಅರಿವಾಗುವಂತೆ ಮಾಡಿತು ಮತ್ತು ಅವನು ಕೃಷ್ಣನಲ್ಲಿ ಕ್ಷಮೆಯಾಚಿಸಿದ. ಈ ಘಟನೆಯು ಭಗವಂತನಿಗೆ ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಶರಣಾದ ಭಕ್ತರನ್ನು ಆತನು ಹೇಗೆ ರಕ್ಷಿಸುತ್ತಾನೆ ಎಂಬುದನ್ನು ಮತ್ತು ಅಹಂಕಾರವು ಯಾವಾಗಲೂ ವಿನಾಶಕ್ಕೆ ದಾರಿಮಾಡುತ್ತದೆ ಎಂಬ ಸಂದೇಶವನ್ನು ನೀಡುತ್ತದೆ.
ಪರಿಸರ ಸಂರಕ್ಷಣೆಯ ದೃಷ್ಟಿಕೋನ
ಇಂದಿನ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಗೋವರ್ಧನ ಪೂಜೆಯು ಪರಿಸರ ಸಂರಕ್ಷಣೆಯ ಮಹತ್ವವನ್ನು ಸಾರುತ್ತದೆ. ಕೃಷ್ಣನು ಜನರಿಗೆ ಮಳೆಯ ದೇವತೆಯನ್ನು ಪೂಜಿಸುವ ಬದಲು, ತಮಗೆ ಜೀವನ ನೀಡುವ ಪರ್ವತವನ್ನು ಪೂಜಿಸಲು ಹೇಳಿದ್ದು, ಪ್ರಕೃತಿಯ ನೇರ ಮೂಲಗಳನ್ನು ಗೌರವಿಸಬೇಕೆಂಬ ಸಂದೇಶವನ್ನು ನೀಡುತ್ತದೆ.
ನೈಸರ್ಗಿಕ ಸಂಪನ್ಮೂಲಗಳನ್ನು ಪೂಜಿಸುವುದು, ಅವುಗಳನ್ನು ಸಂರಕ್ಷಿಸುವುದು ಮತ್ತು ಅವುಗಳಿಗೆ ಹಾನಿ ಮಾಡದಂತೆ ನೋಡಿಕೊಳ್ಳುವುದು ನಮ್ಮ ಕರ್ತವ್ಯವಾಗಿದೆ. ಈ ಹಬ್ಬವು ಪರಿಸರ ಮತ್ತು ಮನುಷ್ಯನ ನಡುವಿನ ಅವಿನಾಭಾವ ಸಂಬಂಧವನ್ನು ನೆನಪಿಸುತ್ತದೆ.
ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಮಾಜಿಕ ಮಹತ್ವ
ಗೋವರ್ಧನ ಪೂಜೆಯು ಒಂದು ದೊಡ್ಡ ಸಮುದಾಯ ಆಧಾರಿತ ಹಬ್ಬವಾಗಿದೆ. ಅನ್ನಕೂಟ ಉತ್ಸವದಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲರೂ ಒಟ್ಟಾಗಿ ಸೇರಿ ಆಹಾರ ತಯಾರಿಸುವುದು ಮತ್ತು ಹಂಚಿಕೊಳ್ಳುವುದು, ಸಾಮಾಜಿಕ ಸಾಮರಸ್ಯ ಮತ್ತು ಏಕತೆಯನ್ನು ಉತ್ತೇಜಿಸುತ್ತದೆ.
ಇದು ಸೌಹಾರ್ದತೆ, ಸಹಕಾರ ಮತ್ತು ಪರಸ್ಪರ ಗೌರವವನ್ನು ಬಲಪಡಿಸುವ ಒಂದು ವೇದಿಕೆಯಾಗಿದೆ. ಹಬ್ಬದ ದಿನದಂದು ಮನೆಯ ಅಂಗಳದಲ್ಲಿ ಗೋವಿನ ಸಗಣಿಯಿಂದ ಗೋವರ್ಧನ ಬೆಟ್ಟದ ಪ್ರತಿಕೃತಿಯನ್ನು ತಯಾರಿಸಿ, ಅದನ್ನು ಹೂವುಗಳು, ಧಾನ್ಯಗಳು ಮತ್ತು ದೀಪಗಳಿಂದ ಅಲಂಕರಿಸುವುದು ಗ್ರಾಮೀಣ ಕಲೆ ಮತ್ತು ಸಂಸ್ಕೃತಿಯ ಅನಾವರಣವಾಗಿದೆ.
ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಪಾಠ
ಗೋವರ್ಧನ ಪೂಜೆಯು ಕೇವಲ ಒಂದು ಆಚರಣೆಯಲ್ಲ, ಇದು ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಪಾಠಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಕೃಷ್ಣನು ಗೋವರ್ಧನ ಪರ್ವತವನ್ನು ಎತ್ತಿದ್ದು, ಭಗವಂತನ ಶಕ್ತಿಯ ಮುಂದೆ ಯಾವುದೇ ಕಷ್ಟಗಳು ದೊಡ್ಡದಲ್ಲ ಎಂಬುದನ್ನು ತೋರಿಸುತ್ತದೆ. ಭಗವಂತನಲ್ಲಿ ನಮ್ಮ ನಂಬಿಕೆ ಮತ್ತು ಶರಣಾಗತಿ ಇದ್ದರೆ, ಆತನು ನಮ್ಮನ್ನು ಎಲ್ಲ ವಿಪತ್ತುಗಳಿಂದ ರಕ್ಷಿಸುತ್ತಾನೆ ಎಂಬ ಭರವಸೆಯನ್ನು ಈ ಹಬ್ಬವು ನೀಡುತ್ತದೆ.
ಭಗವಂತನು ಪ್ರಕೃತಿ ಮತ್ತು ಪ್ರಾಣಿಗಳಲ್ಲಿಯೂ ನೆಲೆಸಿದ್ದಾನೆ, ಹಾಗಾಗಿ ಅವುಗಳನ್ನು ಗೌರವಿಸುವುದು ಮತ್ತು ಪ್ರೀತಿಸುವುದು ದೇವರ ಪೂಜೆಗೆ ಸಮಾನವಾಗಿದೆ ಎಂಬ ಅರಿವನ್ನು ಈ ದಿನ ಭಕ್ತರು ಪಡೆಯುತ್ತಾರೆ.
ಮುಂದಿನ ಪೀಳಿಗೆಗೆ ಸಂದೇಶ
ಇಂದಿನ ಆಧುನಿಕ ಯುಗದಲ್ಲಿ ಈ ಗೋವರ್ಧನ ಪೂಜೆಯು ಮುಂದಿನ ಪೀಳಿಗೆಗೆ ಪ್ರಕೃತಿ ಮತ್ತು ಪ್ರಾಣಿಗಳ ಮಹತ್ವವನ್ನು ತಿಳಿಸುವಲ್ಲಿ ಪ್ರಮುಖ ಪಾತ್ರ ವಹಿಸುತ್ತದೆ. ಪ್ರಕೃತಿ ಮತ್ತು ಗೋವುಗಳೊಂದಿಗಿನ ಮಾನವನ ಸಂಬಂಧ ಎಷ್ಟು ಆಳ ಮತ್ತು ಅವಶ್ಯಕ ಎಂದು ಈ ಹಬ್ಬವು ತೋರಿಸುತ್ತದೆ. ಕೃಷ್ಣನ ಲೀಲೆಯನ್ನು ಸ್ಮರಿಸುವುದರ ಮೂಲಕ, ಪರಿಸರ ಸ್ನೇಹಿ ಜೀವನ ಮತ್ತು ಕೃತಜ್ಞತಾ ಮನೋಭಾವವನ್ನು ನಮ್ಮ ಮಕ್ಕಳಿಗೆ ಕಲಿಸಲು ಇದು ಉತ್ತಮ ಅವಕಾಶವಾಗಿದೆ.
ಸಮೃದ್ಧಿ ಮತ್ತು ರಕ್ಷಣೆಗಾಗಿ ನಾವು ಪೂಜಿಸುವ ದೈವೀ ಶಕ್ತಿಗಳು ನಮ್ಮ ಸುತ್ತಲಿನ ಪ್ರಕೃತಿಯಲ್ಲಿಯೇ ಇವೆ ಎಂಬುದನ್ನು ಈ ಹಬ್ಬವು ಸ್ಪಷ್ಟಪಡಿಸುತ್ತದೆ. ಹೀಗಾಗಿ ಗೋವರ್ಧನ ಪೂಜೆಯು ಸನಾತನ ಧರ್ಮದ ಗಹನವಾದ ತತ್ವಗಳನ್ನು ಸಾರುವ ಒಂದು ಮಹೋನ್ನತ ಹಬ್ಬವಾಗಿದೆ.
