ದೀಪಾವಳಿಯನ್ನು ‘ದೀಪಗಳ ಸಾಲು’ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಇದು ಭಾರತದಾದ್ಯಂತ ಹಾಗೂ ವಿಶ್ವದ ಹಲವಾರು ಕಡೆಗಳಲ್ಲಿ ಹಿಂದೂಗಳು ಅತ್ಯಂತ ಸಡಗರ ಮತ್ತು ಭಕ್ತಿಯಿಂದ ಆಚರಿಸುವ ಪ್ರಮುಖ ಹಬ್ಬ. ಈ ಹಬ್ಬವು ಕತ್ತಲೆಯ ಮೇಲೆ ಬೆಳಕಿನ ವಿಜಯ, ಕೆಟ್ಟದ್ದರ ಮೇಲೆ ಒಳ್ಳೆಯದರ ಜಯ ಮತ್ತು ಅಜ್ಞಾನದ ಮೇಲೆ ಜ್ಞಾನದ ಗೆಲುವು ಇವುಗಳನ್ನು ಸಂಕೇತಿಸುತ್ತದೆ. ನಮ್ಮೆಲ್ಲರ ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲಿರುವ ಅಂಧಕಾರ ಮತ್ತು ನಕಾರಾತ್ಮಕತೆಯನ್ನು ಹೋಗಲಾಡಿಸಿ, ಹೊಸ ಭರವಸೆಯ ಬೆಳಕನ್ನು ತುಂಬುವ ಈ ಹಬ್ಬಕ್ಕೆ ವಿಶೇಷವಾದ ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಮಹತ್ವವಿದೆ.
ಈ ಹಬ್ಬವು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಆಶ್ವಯುಜ ಮಾಸದ ಕೃಷ್ಣ ಪಕ್ಷದ ಕೊನೆಯಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಕಾರ್ತಿಕ ಮಾಸದ ಶುಕ್ಲ ಪಕ್ಷದ ಆರಂಭದಲ್ಲಿ ಅಂದರೆ ಅಕ್ಟೋಬರ್ ಅಥವಾ ನವೆಂಬರ್ ತಿಂಗಳಲ್ಲಿ ಬರುತ್ತದೆ. ಇದು ಕೇವಲ ಒಂದು ದಿನದ ಆಚರಣೆಯಲ್ಲ, ಬದಲಿಗೆ ಐದು ದಿನಗಳವರೆಗೆ ವಿಸ್ತರಿಸುತ್ತದೆ. ಪ್ರತಿ ದಿನವೂ ತನ್ನದೇ ಆದ ವಿಶಿಷ್ಟ ಆಚರಣೆ ಮತ್ತು ಹಿನ್ನೆಲೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ದೀಪಾವಳಿಯ ಮುಖ್ಯ ಆಚರಣೆಗಳು ದಕ್ಷಿಣ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಮೂರು ದಿನಗಳವರೆಗೆ ನಡೆಯುತ್ತವೆ.
ದೀಪಾವಳಿಯ ಪೌರಾಣಿಕ ಹಿನ್ನೆಲೆ
ದೀಪಾವಳಿ ಹಬ್ಬದ ಆಚರಣೆಗೆ ಹಲವಾರು ಪೌರಾಣಿಕ ಹಿನ್ನೆಲೆಗಳಿವೆ. ಅವುಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದು ಪ್ರಮುಖ ಕಥೆ ರಾಮಾಯಣಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದೆ. ಹದಿನಾಲ್ಕು ವರ್ಷಗಳ ವನವಾಸವನ್ನು ಮುಗಿಸಿ, ಲಂಕಾಧಿಪತಿ ರಾವಣನನ್ನು ಸೋಲಿಸಿ ಶ್ರೀರಾಮನು ಪತ್ನಿ ಸೀತೆ ಮತ್ತು ಸಹೋದರ ಲಕ್ಷ್ಮಣನೊಂದಿಗೆ ಅಯೋಧ್ಯೆಗೆ ಹಿಂದಿರುಗಿದ ದಿನವಿದು.
ಶ್ರೀರಾಮನ ಆಗಮನದಿಂದ ಇಡೀ ಅಯೋಧ್ಯೆ ಕತ್ತಲೆಯಿಂದ ಬೆಳಕಿನೆಡೆಗೆ ಸಾಗಿತು. ಆ ರಾತ್ರಿ ಅಮಾವಾಸ್ಯೆ ಇದ್ದರೂ, ಅಯೋಧ್ಯೆಯ ಜನರು ತಮ್ಮ ಪ್ರೀತಿಯ ರಾಜನ ಪುನರಾಗಮನದ ಸಂಕೇತವಾಗಿ ಇಡೀ ನಗರವನ್ನು ದೀಪಗಳಿಂದ ಅಲಂಕರಿಸಿದ್ದರು. ಅಂದಿನಿಂದ, ಈ ದಿನವನ್ನು ಕತ್ತಲೆಯ ಮೇಲೆ ಬೆಳಕಿನ ವಿಜಯದ ಸಂಕೇತವಾಗಿ ದೀಪಾವಳಿಯೆಂದು ಆಚರಿಸಲಾಗುತ್ತಿದೆ.
ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣ ಮತ್ತು ನರಕ ಚತುರ್ದಶಿ
ದೀಪಾವಳಿ ಹಬ್ಬದ ಎರಡನೇ ದಿನವನ್ನು ‘ನರಕ ಚತುರ್ದಶಿ’ ಎಂದು ಆಚರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಈ ದಿನದಂದು ಭಗವಾನ್ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನು ತನ್ನ ಪತ್ನಿ ಸತ್ಯಭಾಮೆಯ ಸಹಾಯದಿಂದ ಪ್ರಬಲ ಅಸುರನಾದ ನರಕಾಸುರನನ್ನು ಸಂಹರಿಸಿದ ಕಥೆಯನ್ನು ನೆನಪಿಸಿಕೊಳ್ಳಲಾಗುತ್ತದೆ.
ನರಕಾಸುರನು ತನ್ನ ದುಷ್ಕೃತ್ಯಗಳಿಂದ ಜನರಿಗೆ ತೊಂದರೆ ನೀಡುತ್ತಿದ್ದಾಗ, ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನು ಅವನನ್ನು ವಧಿಸಿ, ಸೆರೆಯಲ್ಲಿದ್ದ ಹದಿನಾರು ಸಾವಿರ ರಾಜಕುಮಾರಿಯರನ್ನು ಬಿಡುಗಡೆಗೊಳಿಸಿದನು. ಕೆಡುಕಿನ ಸಂಹಾರ ಮತ್ತು ಸದ್ಗುಣದ ವಿಜಯವನ್ನು ಸೂಚಿಸುವ ಈ ದಿನದಂದು ಮುಂಜಾನೆ ಎದ್ದು ಎಣ್ಣೆ ಸ್ನಾನ (ಅಭ್ಯಂಜನ ಸ್ನಾನ) ಮಾಡುವ ಸಂಪ್ರದಾಯವಿದೆ. ಇದು ನರಕಾಸುರನ ವಧೆಯಿಂದ ಆದ ಪವಿತ್ರ ಸ್ನಾನ ಎಂದು ನಂಬಲಾಗಿದೆ.
ಸಂಪತ್ತಿನ ಅಧಿದೇವತೆ ಲಕ್ಷ್ಮೀ ಪೂಜೆ
ದೀಪಾವಳಿಯ ಪ್ರಮುಖ ಆಚರಣೆಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾದ ಲಕ್ಷ್ಮೀ ಪೂಜೆಯು ಅಮಾವಾಸ್ಯೆಯ ದಿನದಂದು ನಡೆಯುತ್ತದೆ. ಈ ದಿನದಂದು ಸಂಪತ್ತು, ಸಮೃದ್ಧಿ ಮತ್ತು ಅದೃಷ್ಟದ ದೇವತೆಯಾದ ಮಹಾಲಕ್ಷ್ಮಿಯನ್ನು ಭಕ್ತಿಯಿಂದ ಪೂಜಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ.
ಈ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಲಕ್ಷ್ಮೀ ದೇವಿಯು ಕಡಲ ಮಥನದಿಂದ ಅವತರಿಸಿದಳು ಎಂದು ನಂಬಲಾಗಿದೆ. ವ್ಯಾಪಾರಿಗಳು ಮತ್ತು ಉದ್ಯಮಿಗಳು ಹೊಸ ವರ್ಷದ ಲೆಕ್ಕಪತ್ರ ಪುಸ್ತಕಗಳನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸುವ ಮೂಲಕ ಆರ್ಥಿಕ ಸಮೃದ್ಧಿಗಾಗಿ ಲಕ್ಷ್ಮೀ ದೇವಿಯನ್ನು ಪ್ರಾರ್ಥಿಸುತ್ತಾರೆ. ಮನೆಗಳನ್ನು ಸ್ವಚ್ಛಗೊಳಿಸಿ, ದೀಪಗಳಿಂದ ಅಲಂಕರಿಸಿ, ಲಕ್ಷ್ಮೀ ದೇವಿಯನ್ನು ಸ್ವಾಗತಿಸುವ ಮೂಲಕ ಆಕೆ ತಮ್ಮ ಮನೆಯಲ್ಲಿ ನೆಲೆಸಲಿ ಎಂದು ಭಕ್ತರು ಹಾರೈಸುತ್ತಾರೆ.
ವಾಮನಾವತಾರ ಮತ್ತು ಬಲಿಪಾಡ್ಯಮಿ
ದೀಪಾವಳಿಯ ನಾಲ್ಕನೇ ದಿನವನ್ನು ‘ಬಲಿಪಾಡ್ಯಮಿ’ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಈ ದಿನವನ್ನು ಮಹಾ ದಾನಿಯಾದ ಬಲಿ ಚಕ್ರವರ್ತಿಗೆ ಸಮರ್ಪಿಸಲಾಗಿದೆ. ಭಗವಾನ್ ವಿಷ್ಣುವು ವಾಮನನ ರೂಪದಲ್ಲಿ ಬಂದು ಬಲಿ ಚಕ್ರವರ್ತಿಯಿಂದ ಮೂರು ಹೆಜ್ಜೆ ಭೂಮಿಯನ್ನು ದಾನವಾಗಿ ಪಡೆದ ಕಥೆ ಪ್ರಸಿದ್ಧವಾಗಿದೆ.
ವಾಮನನ ಮೂರನೇ ಹೆಜ್ಜೆಗೆ ಬಲಿಯು ತನ್ನ ತಲೆಯನ್ನು ಒಪ್ಪಿಸಿದಾಗ, ವಿಷ್ಣುವು ಅವನ ದಾನ ಗುಣಕ್ಕೆ ಮೆಚ್ಚಿ ಅವನಿಗೆ ಪಾತಾಳ ಲೋಕದ ಆಳ್ವಿಕೆಯನ್ನು ನೀಡಿ, ವರ್ಷಕ್ಕೊಮ್ಮೆ ಭೂಮಿಗೆ ಬಂದು ತನ್ನ ಪ್ರಜೆಗಳನ್ನು ನೋಡುವ ವರವನ್ನು ನೀಡಿದನು. ಆ ವರದ ಪ್ರಕಾರ, ಬಲಿಯು ಭೂಲೋಕಕ್ಕೆ ಬರುವ ಸಂಕೇತವಾಗಿ ಈ ದಿನದಂದು ವಿಶೇಷ ಪೂಜೆ ಹಾಗೂ ಆಚರಣೆಗಳನ್ನು ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ.
ಜ್ಞಾನದ ಸಂಕೇತ ಜೈನ ಧರ್ಮದಲ್ಲಿ ದೀಪಾವಳಿ
ಹಿಂದೂಗಳಷ್ಟೇ ಅಲ್ಲದೆ, ಜೈನ ಮತ್ತು ಸಿಖ್ ಧರ್ಮದವರೂ ದೀಪಾವಳಿಯನ್ನು ತಮ್ಮದೇ ಆದ ವಿಶಿಷ್ಟ ಕಾರಣಗಳಿಗಾಗಿ ಆಚರಿಸುತ್ತಾರೆ. ಜೈನ ಧರ್ಮದಲ್ಲಿ, ದೀಪಾವಳಿಯು ಇಪ್ಪತ್ತನಾಲ್ಕನೆಯ ತೀರ್ಥಂಕರರಾದ ಮಹಾವೀರರು ಮೋಕ್ಷ (ನಿರ್ವಾಣ) ಪಡೆದ ದಿನವನ್ನು ಸ್ಮರಿಸುತ್ತದೆ.
ಮಹಾವೀರರು ಮೋಕ್ಷ ಹೊಂದಿದಾಗ ಉಂಟಾದ ಕತ್ತಲೆಯನ್ನು ಹೋಗಲಾಡಿಸಲು ೧೬ ಗಣ-ಚಕ್ರವರ್ತಿಗಳು ದೀಪಗಳನ್ನು ಬೆಳಗಿಸಿದರು. ಅಂದಿನಿಂದ, ಇದು ಅಜ್ಞಾನದ ಮೇಲೆ ಜ್ಞಾನದ ಗೆಲುವಿನ ಹಬ್ಬವಾಗಿ, ಲಕ್ಷಾಂತರ ದೀಪಗಳನ್ನು ಬೆಳಗಿಸುವ ಮೂಲಕ ಜೈನರು ಈ ದಿನವನ್ನು ಆಚರಿಸುತ್ತಾರೆ.
ಸಿಖ್ಖರ ಬಂದಿ ಛೋಡ್ ದಿವಸ್
ಸಿಖ್ಖರು ದೀಪಾವಳಿ ದಿನವನ್ನು ‘ಬಂದಿ ಛೋಡ್ ದಿವಸ್’ (ಬಿಡುಗಡೆಯ ದಿನ) ಎಂದು ಆಚರಿಸುತ್ತಾರೆ. ಮೊಘಲ್ ಚಕ್ರವರ್ತಿ ಜಹಾಂಗೀರ್ನ ಸೆರೆಮನೆಯಿಂದ ಆರು ಜನ ಸಿಖ್ ಗುರುಗಳಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬರಾದ ಗುರು ಹರಗೋಬಿಂದ್ ಅವರು ೫೨ ಹಿಂದೂ ರಾಜರೊಂದಿಗೆ ಬಿಡುಗಡೆಯಾದ ದಿನವನ್ನು ಇದು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ.
ಗುರುಗಳು ರಾಜರೊಂದಿಗೆ ಅಮೃತಸರಕ್ಕೆ ಹಿಂದಿರುಗಿದಾಗ, ಜನರು ದೀಪಗಳನ್ನು ಬೆಳಗಿಸಿ ಅವರನ್ನು ಸ್ವಾಗತಿಸಿದರು. ಈ ಮಹತ್ವದ ಘಟನೆಯ ನೆನಪಿಗಾಗಿ ಸಿಖ್ಖರು ದೀಪಾವಳಿಯನ್ನು ‘ಬಂದಿ ಛೋಡ್ ದಿವಸ್’ ಎಂದು ಗುರುತಿಸುತ್ತಾರೆ ಮತ್ತು ಅಮೃತಸರದಲ್ಲಿರುವ ಹರ್ಮಂದಿರ್ ಸಾಹಿಬ್ (ಚಿನ್ನದ ದೇವಾಲಯ) ಅನ್ನು ವಿದ್ಯುತ್ ದೀಪಗಳಿಂದ ಅಲಂಕರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ.
ಕರ್ನಾಟಕದಲ್ಲಿ ದೀಪಾವಳಿಯ ವಿಶಿಷ್ಟ ಆಚರಣೆ
ಕರ್ನಾಟಕದಲ್ಲಿ ದೀಪಾವಳಿಯನ್ನು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಮೂರು ದಿನಗಳ ಹಬ್ಬವಾಗಿ ಆಚರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಮೊದಲ ದಿನ ನರಕ ಚತುರ್ದಶಿ, ನಂತರ ಲಕ್ಷ್ಮೀ ಪೂಜೆ ಮತ್ತು ಕೊನೆಯ ದಿನ ಬಲಿಪಾಡ್ಯಮಿ. ದಕ್ಷಿಣ ಕರ್ನಾಟಕದ ಕೆಲವು ಭಾಗಗಳಲ್ಲಿ ಬಲಿಪಾಡ್ಯಮಿಯಂದು ಗೋಪೂಜೆ ಮತ್ತು ಗೋವರ್ಧನ ಪೂಜೆಯನ್ನು ವಿಜೃಂಭಣೆಯಿಂದ ನಡೆಸಲಾಗುತ್ತದೆ.
ಮಧ್ಯ ಕರ್ನಾಟಕದಲ್ಲಿ ಎತ್ತುಗಳನ್ನು ಅಲಂಕರಿಸಿ ಮೆರವಣಿಗೆ ಮಾಡುವ ಸಂಪ್ರದಾಯವಿದೆ. ಕರಾವಳಿ ಮತ್ತು ಮಲೆನಾಡಿನ ಭಾಗಗಳಲ್ಲಿ ಪರಿಸರಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ವಿಭಿನ್ನ ಆಚರಣೆಗಳು ಮತ್ತು ಕೆಲವು ಸಮುದಾಯಗಳಲ್ಲಿ ಹಾಲೆ ಮರದ ಕಂಬಕ್ಕೆ ಶೃಂಗಾರ ಮಾಡಿ ಪೂಜೆ ಮಾಡುವ ಪದ್ಧತಿಯೂ ಇದೆ. ಪ್ರತಿ ಪ್ರದೇಶದ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯು ಈ ಹಬ್ಬಕ್ಕೆ ಹೊಸ ಆಯಾಮವನ್ನು ನೀಡುತ್ತದೆ.
ಸಂಬಂಧಗಳ ಬೆಸುಗೆ ಭಾಯಿ ದೂಜ್
ದೀಪಾವಳಿ ಹಬ್ಬದ ಕೊನೆಯ ದಿನವನ್ನು ‘ಯಮ ದ್ವಿತೀಯ’ ಅಥವಾ ‘ಭಾಯಿ ದೂಜ್’ ಎಂದು ಆಚರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಇದು ಸಹೋದರ-ಸಹೋದರಿಯರ ಪ್ರೀತಿ ಮತ್ತು ಬಾಂಧವ್ಯವನ್ನು ಬಲಪಡಿಸುವ ದಿನ.
ಈ ದಿನದಂದು, ಯಮ ದೇವನು ತನ್ನ ಸಹೋದರಿ ಯಮಿಯ ಮನೆಗೆ ಭೇಟಿ ನೀಡಿದ ಕಥೆ ಇದೆ. ಸಹೋದರಿಯರು ತಮ್ಮ ಸಹೋದರನ ದೀರ್ಘಾಯುಷ್ಯ ಮತ್ತು ಸಮೃದ್ಧಿಗಾಗಿ ಪ್ರಾರ್ಥಿಸುತ್ತಾರೆ ಮತ್ತು ಸಹೋದರರು ತಮ್ಮ ಸಹೋದರಿಯರಿಗೆ ಉಡುಗೊರೆಗಳನ್ನು ನೀಡುತ್ತಾರೆ. ಸಿಹಿ ತಿನಿಸುಗಳನ್ನು ಹಂಚಿಕೊಳ್ಳುವ ಮೂಲಕ ಮತ್ತು ಶುಭಾಶಯಗಳನ್ನು ವಿನಿಮಯ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳುವ ಮೂಲಕ ಈ ಪವಿತ್ರ ಸಂಬಂಧವನ್ನು ಆಚರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ.
ದೀಪಾವಳಿಯ ಶುಭ ಸಂದೇಶ
ದೀಪಾವಳಿಯು ಕೇವಲ ದೀಪಗಳನ್ನು ಬೆಳಗುವುದು ಮತ್ತು ಪಟಾಕಿಗಳನ್ನು ಸಿಡಿಸುವುದಲ್ಲ. ಇದು ನಮ್ಮ ಜೀವನದ ಸವಾಲುಗಳನ್ನು ಮತ್ತು ದುಷ್ಟ ಶಕ್ತಿಗಳನ್ನು ನಿವಾರಿಸಿ, ನಮ್ಮ ಮನಸ್ಸುಗಳಲ್ಲಿ ಜ್ಞಾನ, ಶಾಂತಿ ಮತ್ತು ಸಮೃದ್ಧಿಯ ಬೆಳಕನ್ನು ತುಂಬುವ ಸಂಕೇತವಾಗಿದೆ.
ಎಲ್ಲರೂ ಒಟ್ಟಾಗಿ ಹಬ್ಬವನ್ನು ಆಚರಿಸುವ ಮೂಲಕ ಸೌಹಾರ್ದತೆ ಮತ್ತು ಸಂತೋಷವನ್ನು ವೃದ್ಧಿಸುವುದು ಇದರ ಮುಖ್ಯ ಉದ್ದೇಶ. ಈ ಬೆಳಕಿನ ಹಬ್ಬವು ಎಲ್ಲರಿಗೂ ಹೊಸ ಭರವಸೆ ಮತ್ತು ಯಶಸ್ಸನ್ನು ತರಲಿ ಎಂಬುದು ಇದರ ಸಂದೇಶವಾಗಿದೆ. ಶುಭ ದೀಪಾವಳಿ.
