ದೀಪಾವಳಿ ಎಂದರೆ ಕೇವಲ ದೀಪಗಳ ಸಾಲು ಎಂದರ್ಥವಲ್ಲ, ಇದು ಭಾರತೀಯ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಸಾವಿರಾರು ವರ್ಷಗಳ ಇತಿಹಾಸ ಮತ್ತು ಪೌರಾಣಿಕ ಮಹತ್ವವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಈ ಹಬ್ಬವು ಕತ್ತಲೆಯ ಮೇಲೆ ಬೆಳಕಿನ ವಿಜಯ, ಅಜ್ಞಾನದ ಮೇಲೆ ಜ್ಞಾನದ ಗೆಲುವು ಮತ್ತು ಕೆಡುಕಿನ ಮೇಲೆ ಒಳಿತಿನ ಪಾರಮ್ಯವನ್ನು ಸಾರುತ್ತದೆ. ಪ್ರಾಚೀನ ಕಾಲದ ಸಂಸ್ಕೃತ ಗ್ರಂಥಗಳಾದ ಸ್ಕಂದ ಪುರಾಣ ಮತ್ತು ಪದ್ಮ ಪುರಾಣಗಳಲ್ಲಿ ಸಹ ಈ ಹಬ್ಬದ ಉಲ್ಲೇಖ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ, ಇದು ದೀಪಾವಳಿಯ ಪುರಾತನ ಬೇರುಗಳನ್ನು ಸ್ಪಷ್ಟಪಡಿಸುತ್ತದೆ.
ಪೌರಾಣಿಕ ಕಥೆಗಳ ಪ್ರಕಾರ, ತ್ರೇತಾಯುಗದಲ್ಲಿ ರಾವಣನನ್ನು ಸಂಹರಿಸಿ ಹದಿನಾಲ್ಕು ವರ್ಷಗಳ ವನವಾಸವನ್ನು ಮುಗಿಸಿ ಶ್ರೀರಾಮ, ಸೀತಾ ಮತ್ತು ಲಕ್ಷ್ಮಣರು ಅಯೋಧ್ಯೆಗೆ ಮರಳಿದ ದಿನವನ್ನು ಅಲ್ಲಿನ ಜನರು ದೀಪಗಳನ್ನು ಬೆಳಗಿಸಿ ಸಂಭ್ರಮದಿಂದ ಸ್ವಾಗತಿಸಿದರು. ಈ ಮಹತ್ವದ ಘಟನೆಯ ನೆನಪಿಗಾಗಿ ಉತ್ತರ ಭಾರತದಾದ್ಯಂತ ಈ ಹಬ್ಬವನ್ನು ವಿಜೃಂಭಣೆಯಿಂದ ಆಚರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ.
ದೀಪಾವಳಿಯ ಪಂಚ ದಿನಗಳ ಆಚರಣೆ
ದೀಪಾವಳಿಯನ್ನು ಮೂಲತಃ ಐದು ದಿನಗಳ ಹಬ್ಬವೆಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗಿದ್ದು, ಪ್ರತಿ ದಿನವೂ ವಿಶಿಷ್ಟ ಆಚರಣೆ ಮತ್ತು ಮಹತ್ವವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಆಶ್ವಯುಜ ಬಹುಳ ತ್ರಯೋದಶಿಯಿಂದ ಆರಂಭಗೊಂಡು ಕಾರ್ತಿಕ ಶುಕ್ಲ ಪಾಡ್ಯಮಿವರೆಗೂ ಈ ಸಂಭ್ರಮ ಮನೆ ಮಾಡುತ್ತದೆ. ದಕ್ಷಿಣ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಮೂರು ದಿನಗಳ ಆಚರಣೆ ಪ್ರಮುಖವಾಗಿದ್ದರೆ, ಉತ್ತರ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಐದು ದಿನಗಳ ಆಚರಣೆಗೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಒತ್ತು ನೀಡಲಾಗುತ್ತದೆ.
ಮೊದಲ ದಿನದ ಆಚರಣೆಯು ಧನತ್ರಯೋದಶಿ ಅಥವಾ ‘ನೀರು ತುಂಬುವ ಹಬ್ಬ’ ಎಂದೂ ಕರೆಯಲ್ಪಡುತ್ತದೆ, ಈ ದಿನ ಮನೆಯಲ್ಲಿನ ಬಿಂದಿಗೆ ಮತ್ತಿತರ ನೀರು ಸಂಗ್ರಹದ ಪಾತ್ರೆಗಳನ್ನು ಶುದ್ಧೀಕರಿಸಿ, ಪೂಜಿಸಿ, ನೀರು ತುಂಬಲಾಗುತ್ತದೆ. ಎರಡನೇ ದಿನ ನರಕ ಚತುರ್ದಶಿ, ಮೂರನೇ ದಿನ ಅಮಾವಾಸ್ಯೆ ಲಕ್ಷ್ಮೀ ಪೂಜೆ, ನಾಲ್ಕನೇ ದಿನ ಬಲಿಪಾಡ್ಯಮಿ ಹಾಗೂ ಐದನೇ ದಿನ ಯಮ ದ್ವಿತೀಯ ಅಥವಾ ಸೋದರ ಬಿದಿಗೆ ಆಚರಣೆ ನಡೆಯುತ್ತದೆ.
ನರಕ ಚತುರ್ದಶಿಯ ಮಹತ್ವ
ದೀಪಾವಳಿಯ ಎರಡನೇ ದಿನ ನರಕ ಚತುರ್ದಶಿ ಎಂದೇ ಪ್ರಸಿದ್ಧವಾಗಿದೆ. ಈ ದಿನದಂದು, ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನು ನರಕಾಸುರ ಎಂಬ ರಾಕ್ಷಸನನ್ನು ಸಂಹರಿಸಿ, ಅವನ ಸೆರೆಯಲ್ಲಿದ್ದ ಹದಿನಾರು ಸಾವಿರ ಸ್ತ್ರೀಯರನ್ನು ಬಿಡುಗಡೆ ಮಾಡಿದನು ಎಂಬುದು ಪೌರಾಣಿಕ ನಂಬಿಕೆ. ಅಸುರನನ್ನು ಕೊಂದ ನಂತರ, ಕೃಷ್ಣನು ಸತ್ಯಭಾಮೆಯೊಂದಿಗೆ ಎಣ್ಣೆ ಸ್ನಾನ ಮಾಡಿ ಹಬ್ಬವನ್ನು ಆಚರಿಸಿದನೆಂದು ಹೇಳಲಾಗುತ್ತದೆ.
ಈ ದಿನ ಸೂರ್ಯೋದಯಕ್ಕೂ ಮೊದಲು ಎಣ್ಣೆ ಹಚ್ಚಿಕೊಂಡು ಬಿಸಿನೀರಿನಲ್ಲಿ ಸ್ನಾನ ಮಾಡುವುದು ಪ್ರಮುಖ ಆಚರಣೆಯಾಗಿದೆ. ಇದು ನರಕಾಸುರನ ವಧೆಯಿಂದ ಬಂದಿರುವ ಪಾಪ ಅಥವಾ ಅಶುದ್ಧತೆಯನ್ನು ತೊಲಗಿಸುತ್ತದೆ ಎಂಬ ನಂಬಿಕೆಯಿದೆ. ಸ್ನಾನದ ನಂತರ ಹೊಸ ಬಟ್ಟೆಗಳನ್ನು ಧರಿಸಿ ದೇವರಿಗೆ ಫಲಹಾರ ನೈವೇದ್ಯ ಮಾಡುವುದು ವಾಡಿಕೆ.
ಧನಲಕ್ಷ್ಮಿಯ ಪೂಜೆ
ದೀಪಾವಳಿಯ ಪ್ರಮುಖ ಭಾಗವೆಂದರೆ ಅಮಾವಾಸ್ಯೆಯಂದು ಆಚರಿಸಲಾಗುವ ಲಕ್ಷ್ಮೀ ಪೂಜೆ. ಈ ದಿನ ಸಮುದ್ರ ಮಂಥನದಿಂದ ಸಂಪತ್ತು ಮತ್ತು ಸಮೃದ್ಧಿಯ ಅಧಿದೇವತೆಯಾದ ಮಹಾಲಕ್ಷ್ಮೀಯು ಹೊರಹೊಮ್ಮಿದಳು ಎಂದು ನಂಬಲಾಗಿದೆ. ಆದುದರಿಂದ ಈ ದಿನ ಲಕ್ಷ್ಮೀದೇವಿಯನ್ನು ಮನೆಗೆ ಆಹ್ವಾನಿಸಲು ವಿಶೇಷ ಪೂಜೆ ಮತ್ತು ಅಲಂಕಾರಗಳನ್ನು ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ.
ವ್ಯಾಪಾರಸ್ಥರು ಮತ್ತು ಉದ್ಯಮಿಗಳು ತಮ್ಮ ಹೊಸ ಲೆಕ್ಕ ಪತ್ರಗಳ ಪ್ರಾರಂಭವನ್ನು ಈ ದಿನದಂದು ಮಾಡುವುದು ವಾಡಿಕೆ. ಲಕ್ಷ್ಮೀ ಪೂಜೆಯು ಕೇವಲ ಹಣದ ಆರಾಧನೆಯಲ್ಲ, ಬದಲಿಗೆ ಆರೋಗ್ಯ, ಜ್ಞಾನ ಮತ್ತು ಸಂತೋಷಗಳೆಂಬ ಅಷ್ಟ ಲಕ್ಷ್ಮೀಯರನ್ನು ಸ್ವಾಗತಿಸಿ, ಜೀವನದಲ್ಲಿ ಸಮೃದ್ಧಿ ನೆಲೆಸಲಿ ಎಂದು ಪ್ರಾರ್ಥಿಸುವ ಪವಿತ್ರ ಆಚರಣೆಯಾಗಿದೆ.
ಬಲಿ ಪಾಡ್ಯಮಿ ಆಚರಣೆ
ಬಲಿ ಪಾಡ್ಯಮಿಯು ದೀಪಾವಳಿಯ ನಾಲ್ಕನೇ ದಿನವಾಗಿದ್ದು, ಇದು ಅಸುರ ಚಕ್ರವರ್ತಿ ಬಲಿಯು ತನ್ನ ಪ್ರಜೆಗಳನ್ನು ನೋಡಲು ಭೂಮಿಗೆ ಮರಳುವ ಸಂಕೇತವಾಗಿದೆ. ವಾಮನ ರೂಪದಲ್ಲಿ ಬಂದ ವಿಷ್ಣುವು ಬಲಿಯನ್ನು ಪಾತಾಳಕ್ಕೆ ತಳ್ಳಿದರೂ, ಆತನ ದಾನಶೀಲತೆ ಮತ್ತು ಧೈರ್ಯಕ್ಕೆ ಮೆಚ್ಚಿ ವರ್ಷಕ್ಕೊಮ್ಮೆ ಭೂಮಿಗೆ ಬರುವ ವರವನ್ನು ನೀಡಿದ್ದನು.
ಈ ದಿನದಂದು ಬಲಿಯೇಂದ್ರನನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಿ ಪೂಜಿಸುವುದು, ದನಕರುಗಳಿಗೆ ಸ್ನಾನ ಮಾಡಿಸಿ, ಅಲಂಕಾರ ಮಾಡಿ ಗೋಪೂಜೆ ಮಾಡುವುದು ಕರ್ನಾಟಕ ಸೇರಿದಂತೆ ಹಲವು ಭಾಗಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ರಚಲಿತವಿದೆ. ಇದು ಪ್ರಕೃತಿ ಮತ್ತು ಪ್ರಾಣಿ ಸಂಕುಲದ ಬಗೆಗಿನ ನಮ್ಮ ಕೃತಜ್ಞತೆಯನ್ನು ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸುವ ಹಬ್ಬವಾಗಿದೆ.
ಸೋದರ ಬಿದಿಗೆಯ ಬಂಧುತ್ವ
ದೀಪಾವಳಿಯ ಐದನೇ ಮತ್ತು ಕೊನೆಯ ದಿನವನ್ನು ಯಮ ದ್ವಿತೀಯ ಅಥವಾ ಸೋದರ ಬಿದಿಗೆ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಯಮ ಮತ್ತು ಆತನ ಸಹೋದರಿ ಯಮಿಯು ಈ ದಿನ ಪರಸ್ಪರ ಭೇಟಿಯಾದರು ಎಂಬ ಹಿನ್ನೆಲೆಯಿದೆ. ಈ ದಿನ ಅಣ್ಣ ತಂಗಿಯರ ನಡುವಿನ ಪ್ರೀತಿ ಮತ್ತು ಬಾಂಧವ್ಯಕ್ಕೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಮಹತ್ವ ನೀಡಲಾಗುತ್ತದೆ.
ಸಹೋದರಿಯರು ತಮ್ಮ ಸಹೋದರರಿಗೆ ಆರತಿ ಮಾಡಿ, ತಿಲಕವಿಟ್ಟು ದೀರ್ಘಾಯುಷ್ಯಕ್ಕಾಗಿ ಪ್ರಾರ್ಥಿಸುತ್ತಾರೆ. ಸಹೋದರರು ತಮ್ಮ ಸಹೋದರಿಯರಿಗೆ ಉಡುಗೊರೆಗಳನ್ನು ನೀಡಿ ಪ್ರೀತಿಯನ್ನು ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸುತ್ತಾರೆ. ಇದು ಕುಟುಂಬ ಬಂಧಗಳು ಮತ್ತು ಸಂಬಂಧಗಳ ಮಹತ್ವವನ್ನು ಎತ್ತಿಹಿಡಿಯುವ ಸುಂದರ ಆಚರಣೆಯಾಗಿದೆ.
ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಮಾಜಿಕ ಮೌಲ್ಯ
ದೀಪಾವಳಿಯು ಕೇವಲ ಧಾರ್ಮಿಕ ಆಚರಣೆಯಾಗದೆ, ಮಹತ್ವದ ಸಾಮಾಜಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಮೌಲ್ಯಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಹಬ್ಬದ ನೆಪದಲ್ಲಿ ಮನೆಗಳನ್ನು ಶುಚಿಗೊಳಿಸಿ, ಹೊಸ ಬಣ್ಣ ಬಳಿದು ಅಲಂಕರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಇದು ನವೀಕರಣ ಮತ್ತು ಹೊಸತನದ ಪ್ರತೀಕವಾಗಿದೆ. ಅಲ್ಲದೆ, ಕುಟುಂಬ ಸದಸ್ಯರು, ಸ್ನೇಹಿತರು ಮತ್ತು ನೆರೆಹೊರೆಯವರು ಸಿಹಿ ತಿಂಡಿಗಳನ್ನು, ಉಡುಗೊರೆಗಳನ್ನು ವಿನಿಮಯ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳುವ ಮೂಲಕ ಪರಸ್ಪರ ಸಂಬಂಧಗಳನ್ನು ಗಟ್ಟಿಗೊಳಿಸುತ್ತಾರೆ.
ಈ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಮಕ್ಕಳು ಮತ್ತು ಹಿರಿಯರು ಒಟ್ಟಾಗಿ ಸೇರಿ ರಂಗೋಲಿ ಹಾಕಿ, ದೀಪಗಳನ್ನು ಬೆಳಗಿ, ಪಟಾಕಿ ಸಿಡಿಸುವ ಮೂಲಕ (ಪರಿಸರ ಸ್ನೇಹಿ ಪಟಾಕಿಗೆ ಒತ್ತು ನೀಡಬೇಕು) ಸಂತೋಷ ಮತ್ತು ಸಡಗರವನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸುತ್ತಾರೆ. ಒಟ್ಟಾರೆ, ದೀಪಾವಳಿಯು ಸಮಾಜದಲ್ಲಿ ಸೌಹಾರ್ದತೆ ಮತ್ತು ಸಾಮರಸ್ಯವನ್ನು ಕಾಪಾಡುವಲ್ಲಿ ಪ್ರಮುಖ ಪಾತ್ರ ವಹಿಸುತ್ತದೆ.
ದೀಪಗಳ ಮಹತ್ವ
ದೀಪಾವಳಿ ಹಬ್ಬದಲ್ಲಿ ದೀಪಗಳಿಗೆ ಅಗ್ರ ಸ್ಥಾನ. ಮಣ್ಣಿನ ದೀಪಗಳನ್ನು ಅಥವಾ ಎಣ್ಣೆ ದೀಪಗಳನ್ನು ಸಾಲು ಸಾಲಾಗಿ ಮನೆಯ ಒಳಗೆ ಮತ್ತು ಹೊರಗೆ ಬೆಳಗುವುದರಿಂದ ಇಡೀ ಪರಿಸರವು ಪ್ರಕಾಶಮಾನವಾಗುತ್ತದೆ. ‘ಅಸತೋಮಾ ಸದ್ಗಮಯ, ತಮಸೋ ಮಾ ಜ್ಯೋತಿರ್ಗಮಯ’ ಎಂಬಂತೆ, ಕತ್ತಲೆಯಿಂದ ಬೆಳಕಿನೆಡೆಗೆ ಮತ್ತು ಅಜ್ಞಾನದಿಂದ ಜ್ಞಾನದ ಕಡೆಗೆ ಸಾಗಲು ದೀಪಗಳು ಮಾರ್ಗದರ್ಶನ ನೀಡುತ್ತವೆ.
ದೀಪದ ಜ್ವಾಲೆಯು ಊರ್ಧ್ವ ಮುಖಿಯಾಗಿರುವುದು, ನಮ್ಮ ಆಲೋಚನೆ ಮತ್ತು ಜೀವನವು ಸದಾ ಮೇಲ್ಮುಖವಾಗಿರಬೇಕು ಎಂಬ ಸಂದೇಶವನ್ನು ನೀಡುತ್ತದೆ. ದೀಪಗಳು ನಮ್ಮ ಜೀವನದಲ್ಲಿನ ನಕಾರಾತ್ಮಕ ಶಕ್ತಿಯನ್ನು ದೂರ ಮಾಡಿ, ಸಕಾರಾತ್ಮಕ ಭಾವನೆ ಮತ್ತು ಧನಾತ್ಮಕ ತರಂಗಗಳನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಸುತ್ತವೆ ಎಂಬ ನಂಬಿಕೆಯಿದೆ.
ಕನ್ನಡನಾಡಿನಲ್ಲಿ ದೀಪಾವಳಿ
ಕನ್ನಡನಾಡಿನಲ್ಲಿ ದೀಪಾವಳಿಯನ್ನು ವಿಶಿಷ್ಟ ಸಂಪ್ರದಾಯಗಳೊಂದಿಗೆ ಆಚರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಇಲ್ಲಿ ನರಕ ಚತುರ್ದಶಿ ಮತ್ತು ಬಲಿಪಾಡ್ಯಮಿಗೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಪ್ರಾಮುಖ್ಯತೆ ನೀಡಲಾಗುತ್ತದೆ. ಹಬ್ಬದ ಅಡುಗೆಯಲ್ಲಿ ವಿಶೇಷವಾಗಿ ವಿವಿಧ ರೀತಿಯ ಹೋಳಿಗೆ, ಕಜ್ಜಾಯ, ಚಕ್ಕುಲಿ ಮತ್ತು ಕಡುಬುಗಳನ್ನು ತಯಾರಿಸಿ ದೇವರಿಗೆ ನೈವೇದ್ಯ ಮಾಡಿ ನಂತರ ಮನೆಯವರೆಲ್ಲರೂ ಒಟ್ಟಿಗೆ ಸವಿಯುತ್ತಾರೆ.
ಮಲೆನಾಡು, ಕರಾವಳಿ ಮತ್ತು ಬಯಲುಸೀಮೆಯಂತಹ ವಿವಿಧ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಆಚರಣೆಯ ವಿಧಾನಗಳಲ್ಲಿ ಸ್ವಲ್ಪ ವ್ಯತ್ಯಾಸಗಳಿದ್ದರೂ, ಎಲ್ಲೆಡೆ ಬೆಳಕಿನ ಸಂಭ್ರಮ ಮತ್ತು ಸಂಸ್ಕೃತಿಯ ಸಾರ ಒಂದೇ ಆಗಿರುತ್ತದೆ. ದೀಪಗಳು ಮತ್ತು ರಂಗೋಲಿಗಳು ಪ್ರತಿ ಮನೆಯ ಅಂದವನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸಿ, ಹಬ್ಬದ ವಾತಾವರಣವನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಸುತ್ತವೆ.
